Tijdens onze Open Dag in 2017 op de werkplaats aan de Raalterweg in Schalkhaar ontmoetten we Wim de Weerd. De Open Dag organiseerden we vanwege ons 750 jarige jubileum. Een van de programma-onderdelen was onze verhalenwagen. Hier konden mensen hun ervaringen en herinneringen uit het IJssellandschap met ons delen. Wim herinnerde zich dat hij in 2002 met Jan Twellaar had gesproken en dat hij daar aantekeningen van had gemaakt. Jan woonde in oorlogstijd op de plek van onze werkplaats, oftewel wederopbouwboerderij ‘Nieuw Overweg’. Naast dat tegenwoordig de buitendienst van IJssellandschap hier vanuit werkt, is een gedeelte verhuurd voor privé bewoning en is er een ambulancepost van het RAV te vinden. Op Erve Overweg heeft zich een en ander afgespeeld in de oorlog dat diepe indruk heeft gemaakt op de toenmalige bewoners, de familie Twellaar.
Het verhaal:
Boerderij Het Vlier en Nieuw Overweg
De hoofdpersoon van dit verhaal is Jan Twellaar (Diepenveen, 22 maart 1933), die geboren is op boerderij Het Vlier, waar nu de woonwijk Borgele is en waar je daarom nu de straatnaam ‘Het Vlier’ tegenkomt. De vader van Jan was een ambitieuze boer, altijd op zoek naar mogelijkheden. In 1934 kon hij de boerderij, Nieuw Overweg (nu werkplaats) tegenover de Kranenkamp pachten van het Grote- en Voorster Gasthuis, de voorloper van IJssellandschap. Vader Twellaar breidde de veestapel fors uit op de nieuwe boerderij. Alles leek pais en vree.
Oorlog
Maar op 10 mei 1940 vielen de Duitsers Nederland binnen. Jan herinnert zich dat Hollandse soldaten met dynamiet bomen over de Avegoorsedijk lieten vallen, om de Duitse inval zoveel mogelijk te bemoeilijken. De brug bij de Kranenkamp aan de Raalterweg werd ook opgeblazen. Daarna ging het gewone leven zo goed en zo kwaad als het ging weer door. Als pachters van het Grote en Voorster Gasthuis brachten ze de melk met transportfietsen naar het Oude Vrouwenhuis aan de Smedenstraat in Deventer. Dit stopte nadat in februari 1945 dit vrouwenhuis zwaar werd gebombardeerd door Engelse vliegtuigen die het gemunt hadden op de IJsselbruggen.
Bevrijding zonder feestvreugde
De bevrijding van Diepenveen op 9 en 10 april 1945 was voor de familie Twellaar een regelrecht traumatische ervaring. De Canadezen kwamen vanuit Schalkhaar met tanks en mortiergeschut in de richting van de boerderij aan de Raalterweg. De Duitsers hadden besloten bij de boerderij de Canadezen op te wachten. Ze konden daarna snel in noordelijke richting vluchten over de Raalterweg. Voor de familie Twellaar had dit dramatische gevolgen. ‘Vader had een Duitser gevraagd wat hij het beste met de melkkoeien kon doen. Buiten of op de deel? Hij kreeg het advies om de melkkoeien de wei in te sturen. Een deel van de melkkoeien had vader gelukkig al eerder buiten de stad gebracht. De drie werkpaarden en 20 stuks jongvee bleven wel op stal’ vertelt Jan. Buiten hadden wij een schuilkelder gemaakt, maar we konden er niet in vanwege het hoge grondwater. Het spek dreef in het water’.
“we zaten in de kelder van de boerderij toen de aanval van de Canadezen begon. Het regende granaten om ons heen. Er zaten Duitsers in het kippenhok en vijf in de boerderij. Het kippenhok werd vol geraakt door een granaat waarbij drie Duitsers gedood werden. Een zwaar gewonde werd naar binnen gebracht. Hij werd in de gang neergelegd en vroeg aan Jan toen deze er langs kwam ‘Brent das haus, brent das haus?”Ja, inderdaad, het huis vlam gevat en we moesten vluchten uit de kelder. Maar waarheen? We zijn toen maar naar de suikerbietkuil gevlucht. Opoe (Jenneke Roeterd) moest gedragen worden.
Tot elf uur ’s avonds lagen we daar dicht tegen elkaar gedrukt. De granaten knapten om ons heen. Om ca 6 uur ’s avonds kropen wij even uit de schuilplaats om te kijken of er nog wat te redden viel. Vader kon nog een jong kalfje levend tussen het rokende puin vandaan halen, voor de werkpaarden en het jongvee was het te laat. We probeerden uit een nabij gelegen schuur nog een wagen te redden maar dit lukte niet omdat de brandende kap naar beneden kwam. Terwijl we helemaal niets meer hadden begonnen de gefrustreerde Duitsers vanaf de Raalterweg ook nog eens op ons te schieten. Ik schuilde vlug achter een dikke eik en vrijwel direct sloeg een granaat in bovenin deze boom. Een scherf kwam vlak naast me in de grond terecht. We zijn met z’n allen gauw weer ‘in de suikerkoele’ gevlucht. Om 11 uur ’s avonds werd het wat rustiger en zijn we ‘met opoe in de kruiwagen’ naar buurman Markvoort (boerderij de Hunne) gevlucht. Bij deze buren zijn we zes weken in huis geweest. We hadden niets meer, behalve een traumatische ervaring, maar gelukkig de oorlog wel overleefd.
Na de oorlog
Jan: ‘In 1946 is de boerderij Nieuw Overweg weer geheel opgebouwd. In de tussentijd hebben we een jaar in een verbouwd kippenhok gewoond’. Op deze zogenaamde wederopbouwboerderij zijn de ouders van Jan nog tot 1980 blijven wonen. Daarna kwam broer Berend Jan op de boerderij. Vanaf de Raalterweg zag je daar altijd veel shetlandpony’s in de wei. Jan trouwde in 1957 met Annie Wonink. Zij woonden twee jaar bij zijn ouders vanwege de schaarste op de woningmarkt. Daarna verhuisde het stel naar een woning in Wesepe, tegenover café restaurant ‘Het rode Hert, nu het Chinese restaurant. Daar runden ze tot 1994 een tankstation. Jan en vrouw kregen vier dochters. ‘een jonge lukte neet’ vertelt hij glimlachend. Jan is in 2011 overleden.
Met hartelijk dank aan Wim de Weerd (basistekst). In 2017 heeft Wim de aantekeningen uitgewerkt en aan ons toegestuurd. Daarnaast is het verhaal gepubliceerd in het blad van de Historische Vereniging Diepenveen. Ook de foto van Jan Twellaar en de foto van de soldaten bij de boerderij aan de boxbergerweg zijn van de Historische Vereniging. (Dit verhaal is een van de verhalen in de reeks Het verhaal van IJssellandschap. Mede mogelijk gemaakt door de @provincieOverijssel. Deze verhalen worden gekoppeld aan de fietsroute door het IJssellandschap) .
*vader, moeder, 2 zoons, opoe, twee onderduikers en knecht Gait.
