Wie door onze bossen wandelt, ziet grotendeels nog steeds prachtige oude bomen, lange lanen en een diversiteit aan vogels, planten en nu in de herfst, paddenstoelen. Toch maken wij ons zorgen. Want er speelt zich iets af wat misschien niet iedereen direct ziet: veel bomen hebben het zwaar.
Met name op de zandgronden langs de IJssel, bijvoorbeeld op landgoed Nieuw Rande en De Haere waar de rivier ook nog eens water onttrekt aan het omliggende landschap, zien we dat steeds meer bomen moeite hebben om zich staande te houden.
Hoe kan dat?
Dat kan natuurlijk door ouderdom komen, de landgoederen zijn op een bepaald moment aangelegd en net als de mens kent een boom een levenscyclus. Maar ook jongere bomen leggen het loodje. De oorzaak is zeker niet één ding, wel een samenspel van veranderingen in ons klimaat en onze omgeving. Lange periodes van droogte worden afgewisseld met plotselinge, zeer natte tijden. Daar komt bij dat de bodem verzuurt door stikstofneerslag. Dat raakt niet alleen de bomen, maar het hele leven in het bos.
Vooral soorten als de toch al gevoelige beuk en de fijnspar hebben het moeilijk. Maar ook onze noeste eiken blijven niet gespaard. De fijnspar is zelfs op veel plekken verdwenen. Door de aanhoudende droogte verzwakt deze boom met haar ondiepe wortelstelsel, waardoor hij zich niet meer kan verdedigen tegen de letterzetter, een klein kevertje dat zich onder de bast nestelt. Een flink aantal hectares aan sparren in onze bossen is daardoor verloren gegaan. De hierdoor ontstane open plekken hebben we weer opnieuw ingeplant met een mix aan loofbomen.
Veiligheid in recreatiebossen
Soms lijkt een boom voor het oog nog gezond, maar als je goed kijkt, zie je kale toppen, dode takken of zwammen aan de voet. Tekenen van verval. We vinden dat heel verdrietig, want deze bomen bepalen al generaties lang het karakter van onze landgoederen. Op plekken waar dat veilig kan, laten we deze bomen dan ook zeker staan. Dan takelen ze verder af, maar dienen wel als voedsel en schuilplek voor dieren, schimmels en planten. Ook onder de grond.
Maar in onze recreatie- en parkbossen, langs paden en dichtbij waar mensen recreëren is de veiligheid belangrijk. We hebben vaker te maken met grote takken die spontaan afbreken, bomen die op onverwachte momenten omvallen of meldingen van gevaarlijke situaties. Daarom waarschuwen we bezoekers die willen wandelen om zeker met wind het open veld op te zoeken en wandelroutes onder de bomen te vermijden.
Je hebt het wellicht niet direct in de gaten (in de herfst, als de bladeren weg zijn nog lastiger) maar als je naar boven kijkt, zie je dat de kronen van de bomen geen bladeren meer hebben gedurende de lente/zomer. Een teken van droogte, stress door ziekte, hitte of bodemproblemen, problemen met de wortels of het transportsysteem van de boom. Dit zorgt ervoor dat de boom de voeding niet meer helemaal naar boven kan transporteren (fotos: De Haere, Olst)
In beweging
We blijven niet stilstaan afwachten. Bosbeheer is altijd in beweging. Waar we geen invloed hebben op ouderdom, droogte of stikstof, kunnen we wél werken aan bossen die in de toekomst beter tegen een stootje kunnen. Daarom geven we gezonde bomen de ruimte en zorgen we voor meer variatie in boomsoorten. We planten bijvoorbeeld bomen bij die beter bestand zijn tegen droogte, zoals lindes en zomereik. Zo ontstaat er meer balans in het bos, en verkleinen we de kans dat één ziekte of plaag alles aantast.
We laten ook vaker dode bomen en takken liggen. Dat ziet er misschien wat rommeliger uit, maar het helpt de bodem om meer vocht vast te houden en zorgt voor nieuw leven. De humuslaag die zo ontstaat werkt als een spons, belangrijk in droge tijden. Het bosklimaat en de bodem zijn ook belangrijk. Daarom ook verbeteren we nu op een aantal plekken onze bosranden, zodat de soortenrijkheid van het bosleven wordt verhoogd en hanteren we nieuwe manieren van bosverjonging en houtoogst. Onze bossen veranderen, dat is duidelijk. En een landschap dat in beweging is, hoort bij alle tijden. De vraag is vooral: hoe gaan we daarmee om, met de kennis en ervaring die we hebben. Hiervoor hebben wij een bosbeheerplan met een visie voor de langere termijn, bosbeheer is geen ‘quickfix’, maar wel met de mogelijkheid om aan te passen als de omstandigheden daartoe vragen of met de inzichten van de tijd.
Naast dode takken kan je ook (honing)zwammen aan de onderkant van de stam zien. Als de boom is omgezaagd, lijkt de stam helemaal gezond, maar is deze toch al aangetast door de zwam. Bij een door droogte of andere oorzaak verzwakte boom, lukt het niet meer om hier weerstand tegen te bieden.
Weloverwogen
Een ding is zeker: we kappen nooit zomaar bomen. In onze park- en recreatiebossen is het ook zeker niet om financieel gewin, zoals ons soms wordt verweten. De kosten van dit beheer zijn vaak hoger dan de opbrengsten. In onze productiebossen, die hiervoor speciaal zijn aangewezen, is houtoogst wel belangrijk en inderdaad dragen de opbrengsten van het hout bij aan het natuurbeheer- en herstel in al onze gebieden. Er is vraag naar duurzaam en lokaal hout. Onder andere voor houtbouw en een deel gebruiken we zelf, voor gebinten, gevelbekleding van onze monumentale panden en kleinschaliger voor onze bankjes en palen.
Elke keuze die we maken is weloverwogen en met hart voor het landschap op de lange termijn. We kijken zorgvuldig naar de situatie, betrekken daarbij waar nodig externe deskundigen en nemen pas een besluit als we weten dat het nodig is voor de gezondheid van het bos als geheel. We vragen daarom ook om vertrouwen te hebben: dat we met zorg, kennis en liefde voor het landschap werken aan bossen die toekomstbestendig zijn. Bossen die zo vitaal mogelijk zijn en blijven, in beweging en in balans, voor mens, dier en natuur. (juist) Ook voor de generaties planten, dieren en mensen die na ons komen.
Neem contact op
Heb je vragen, zorgen of wil je gewoon meer weten? Blijf er dan niet meer rondlopen maar neem contact met ons op. Ook in eventuele verschillen van inzicht schuilt verbinding, en dat is belangrijk. Bovendien nemen we nieuwe inzichten ter overweging mee in toekomstig beheer; dat houdt ons allemaal in beweging!
Contact: info@ijssellandschap.nl
Telefonisch: 0570-635955 (Werkdagen, tussen 09.00 – 13.00 uur)
Meer weten over onderwerpen uit dit bericht:
Paspoort voor het bos. Maatwerk in bodembeheer in onze bossen
Bosrandenproject IJssellandschap – Soortenrijke bosranden
Kalk tegen verzuring – familie Menkveld
Naast de veiligheid voor de recreanten, kunnen we er vanwege het cultuurhistorische karakter van een landgoed, met lange lanen met bomenrijen, er voor kiezen om een laan waarvan het grootste gedeelte van de bomen in slechte staat is, deze helemaal in 1 keer te vervangen. Zoals we bij de zichtlaan Smets Rande, meer dan 10 jaar geleden hebben gedaan. Dat is ingrijpend, maar ook toekomst bestendig. In dat geval behoud je de structuur van het historische landschapspark voor de volgende generaties. De bomen worden van te voren beoordeeld door een ecoloog op holen en beschermde soorten. Soms kiezen we voor een mix van verwijderen, laten staan en kandelaberen (takken verwijderen), zoals op de Oostermaet, met nieuwe aanplant er tussen. Dat overwegen we zorgvuldig. Het hangt van de locatie/situatie af.